Cognitieve gedragstherapie op school

‘Voor effectief straffen en belonen moet je eigenlijk een functieanalyse doen’

‘Veel van de gedragsproblemen van kinderen doen zich voor op school, omdat ze nu eenmaal een groot deel van hun tijd op school doorbrengen. Wanneer je daar dan als psycholoog of orthopedagoog met behulp van cognitieve gedragstherapie op school wat aan kan doen, werkt dat heel laagdrempelig.’ Aan het woord is Anne van de Lavoir, cognitief gedragstherapeut en trainer van de PAO-cursus Cognitieve gedragstherapie op school. ‘Je voorkomt generalisatieproblemen omdat je samen met de leerling kunt oefenen. Op school met leerlingen, leerkrachten en ouders aan de slag gaan, werkt integratiever.’

Probleemgedrag van leerling
CGT kan worden ingezet bij gedragsproblemen van leerlingen, zoals snel boos worden of weigeren om schoolwerk te doen. Anne: ‘Het gaat vooral om gedragsproblemen die het de leerkracht lastig maken, maar ook om gedrag van leerlingen die zich niet durven te laten zien in de klas omdat ze bijvoorbeeld heel angstig zijn.’

Straffen en belonen onder vuur
Een bekend principe van CGT is straffen en belonen om probleemgedrag uit te doven en gewenst gedrag te versterken. Dit is momenteel een hot item op social media. Anne ziet de verhalen van ouders en docenten dat straffen en belonen bij hun kind of leerling niet werkt, voorbijkomen, maar trekt deze in twijfel. Anne: ‘Vaak wordt de techniek standaard toegepast zonder erbij na te denken. Bijvoorbeeld in de school is een time-out plek ingericht waar leerlingen moeten gaan zitten als ze de les uit worden gestuurd. Maar als leerlingen vanaf die plek gekke bekken kunnen trekken naar leerlingen in de klas, gaat dit natuurlijk niet werken. … Ja dit gebeurt echt’, benadrukt Anne lachend. ‘Belangrijk is dus de straf goed in te richten. Waar is de leerling gevoelig voor? Is het wel een sanctie als je hem een time-out geef of vindt-ie dat alleen maar leuk?

Een functieanalyse maken
Wanneer een leerkracht een gedragsprobleem aan de orde stelt, is, een van de eerst stappen bij CGT samen met de leerkracht het gedrag van de leerling in kaart brengen; een zogenaamde functieanalyse. Anne: ‘Vragen die aan de orde komen, zijn: Wat is het probleemgedrag? In welke situaties doet zich dat voor? Is dat bijvoorbeeld bij een bepaalde leerling, een bepaalde les of leerkracht of juist in de pauze, of op het schoolplein? Wat houdt het gedrag in stand? Bijvoorbeeld de lachers in de klas. Na de functieanalyse stel je samen een hypothese op: “Als we deze situatie veranderen, dooft het probleemgedrag uit en kunnen we op die en die wijze het gewenste gedrag versterken.” Daarna is het van belang te achterhalen wat de leerling nodig heeft om het gewenste gedrag te laten zien. Zijn er nog vaardigheden die de leerling moet leren om het gewenste gedrag te kunnen laten zien? Dan kan de gedragswetenschapper hier een rol in spelen. En, hoe kan de leerkracht de leerling helpen het gewenste gedrag te laten zien?’

Aandacht voor emoties en cognities
Naast het verklaren van gedrag, kan CGT ingezet worden om heftige emoties te verklaren. Waarom reageert een leerling in een bepaalde situatie overmatig bang of boos? Welke betekenis heeft deze situatie voor de leerling? Voelt een leerling zich bijvoorbeeld afgewezen wanneer de leerkracht hem corrigeert, waardoor hij boos reageert? Dit wordt een betekenisanalyse genoemd. Anne: ‘We kijken dus ook naar de achterliggende gedachten en drijfveren van een leerling en we proberen deze inzichtelijk te maken, bijvoorbeeld door een G-schema met een leerling in te vullen. Denk bijvoorbeeld aan cognities als “Alle leraren hebben de pik op mij” of “ik moet alles perfect doen”.  Als gedragswetenschapper probeer je met CGT-interventies deze cognities aan het wankelen te krijgen. Maar je hebt ook de leerkracht en ouders nodig om dit te verstevigen. Samen maak je hiervoor een plan.’