Effectief leesonderwijs

‘Je kunt op school heel veel doen om de leesresultaten te verbeteren’

‘Sommige kinderen moet je expliciet meenemen in de technische truc van het lezen. Als je een leerling die maar blijft spellen, vertelt dat de letters ergens over gaan als je ze aan elkaar plakt, kan hij lezen zomaar ineens snappen.’ Aan het woord is Beatrijs Brand, docent van de nieuwe PAO cursus Effectief leesonderwijs. In de cursus brengt ze haar gedrevenheid voor goed leesonderwijs en haar theoretische en praktische achtergrond in de zorg en het onderwijs samen. ‘Er valt zoveel te bereiken met goed leesonderwijs.’

Basisschoolleerkrachten helpen
Beatrijs: ‘Leren lezen is zo belangrijk voor kinderen. Onze maatschappij is ingericht op mensen die kunnen lezen. Daarnaast is lezen ongelofelijk voorwaardelijk voor heel veel andere vakken op school. De dalende resultaten van het leesonderwijs waren voor mij de reden om na te denken over een aanbod voor psychologen en orthopedagogen die werken met scholen, om ze zoveel mogelijk kennis en tips te geven en hulp- en ondersteuningsmogelijkheden te bieden om leerkrachten in het basisonderwijs te helpen.

Sommige kinderen vinden leren lezen echt heel lastig
‘Je kunt enerzijds leerlingen motiveren en stimuleren door het leesplezier aan te wakkeren met leuke boeken. Anderzijds zouden heel veel leerlingen geholpen zijn als de leerkrachten zouden analyseren waarom het niet lukt om te lezen. De groep leerlingen die niet uit zichzelf ontdekt hoe je de letters aan elkaar plakt,  is bijvoorbeeld heel erg geholpen als de leerkracht expliciete instructie geeft. Hetzelfde geldt voor kinderen die heel snel en slordig lezen. Zij zien lezen als een technisch trucje en beseffen niet hoe leuk het is om een tekst te begrijpen. Deze groep kun je helpen de focus te verleggen naar de inhoud.’

Nieuwe ontwikkelingen in het leesonderwijs
Er is inmiddels veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar goed leesonderwijs door onder anderen Kees Vernooij en Adriana Bus. Daarnaast is sinds 2009 heel veel kennis opgedaan in de dyslexiebehandelcentra. Dit heeft volgens Beatrijs tal van nieuwe inzichten opgeleverd over hoe je kinderen klassikaal kunt leren lezen. Daarnaast wijst Beatrijs op de aangescherpte landelijke richtlijn voor dyslexie die begin februari 2020 verschijnt. Dit betekent dat geprobeerd wordt dyslexie nog duidelijker af te bakenen van bijvoorbeeld laaggeletterdheid, met als gevolg dat er meer nadruk komt te liggen op het aanbod aan kinderen met leesproblemen in de klas en op adequaat leesonderwijs van de groepsleerkracht.

Veel oefenen werkt echt
Beatrijs: ‘Je kunt op school heel veel doen om de leesresultaten te verbeteren. Oefenen werkt bijvoorbeeld echt. Lezen vraagt net als pianospelen en voetballen heel veel automatiseringstijd. Lezen moet je echt doen om het te leren. Ik zou daarom willen dat kinderen in 1 uur per dag klassikaal leesonderwijs krijgen inclusief leeshulp, leesinstructie en lezen oefenen. Daarnaast is er veel winst te behalen om de tijd die nu in de klas aan leesonderwijs wordt besteed, effectiever te benutten.

De rol van ouders en digitale middelen
‘Ook de ouders van leerlingen die moeite hebben met lezen kunnen veel doen, zoals  de voorwaarden scheppen waardoor het kind gemotiveerd wordt om thuis ook te lezen. En als kinderen dan toch thuis achter het schermpje zitten, laat ze dan iets nuttigs doen door lezen te oefenen met behulp van digitale leermiddelen. Dat helpt ook mee. Op school hebben zwakke lezers een leerkracht nodig die face-to-face met hen aan de slag gaat.’

Wat werkt niet?
Wat volgens Beatrijs niet goed werkt bij leerlingen met leesproblemen is ze laten aanmodderen met een zelfgekozen boek zonder dat de leerkracht hulp biedt of leesinstructie geeft. ‘Het is goed dat het kind zelf een boek met een onderwerp of verhaal dat hij leuk vindt, kan uitkiezen. Daarna is instructie en ondersteuning nodig. Wanneer die hulp niet geboden wordt, verliest de leerling het plezier in het lezen en gaat lezen mijden. Kinderen aan laten modderen in de vorm van zelf ontdekkend leren lezen, werkt niet voor kinderen met leesproblemen. Wat ook niet werkt is een homogeen groepje maken van kinderen die allemaal even slecht lezen. Laat iemand het goede voorbeeld geven. Kinderen willen graag van elkaar leren.’

Hoe is effectief leesonderwijs te organiseren?
Een vraag die vaak naar boven komt als het over verbetering van klassikaal leesonderwijs gaat, is hoe de leerkracht beter leesonderwijs kan organiseren in een klas met 30 leerlingen en meerdere zwakke lezers. Beatrijs: ‘Veel leerkrachten werken al aan beter leesonderwijs door zwakke lezers bij elkaar aan een aparte tafel te zetten en verlengde instructie te geven. Dat model kun je verder verfijnen en effectiever maken. Daarnaast is het belangrijk om bij leerlingen veel beter te analyseren waar de schoen wringt; waarom plakt een leerling bijvoorbeeld de letters niet aan elkaar?’

Een extra periodiek voor de expertleerkracht
Op schoolniveau zijn er volgens Beatrijs ook goede mogelijkheden om beter leesonderwijs te organiseren. ‘Scholen zouden bijvoorbeeld hun topleerkrachten voor groep 3 en 4 kunnen zetten. Je zou topleerkrachten ook tot expertleerkracht kunnen benoemen en ze financieel belonen met een extra periodiek. Goed leesonderwijs is zo belangrijk. Wanneer een school prioriteit wil geven aan het verbeteren van de leesresultaten kan een schoolpsycholoog of orthopedagoog die meedenkt en adviseert van grote waarde zijn.’

Aan de slag met eigen casuïstiek
In de PAO-cursus Effectief leesonderwijs koppelt Beatrijs Brand de theorie van leesonderwijs en dyslexie aan voorbeelden en casuïstiek van cursisten en geeft aan de hand daarvan tips en handvatten voor wat werkt. Daarnaast gaat ze in op veel toegepaste methoden die niet werken. Ze put uit jarenlang opgebouwde kennis over wat kinderen aan lezen moeilijk vinden en waar ze op vast lopen en komt met methoden voor effectief leesonderwijs waarmee leerkrachten voor risicoleerlingen het verschil kunnen maken.