Neuropsychologische diagnostiek doet meer recht aan een kind dan een DSM-classificatie

Neuropsychologische diagnostiek kan verklarend zijn en geeft meer zicht op de aard van een ontwikkelingsstoornis dan een DSM-classificatie. Dat stellen Claudia König, klinisch psycholoog en neuropsycholoog, en Hanna Swaab, hoogleraar Neuropedagogiek en Ontwikkelingsstoornissen. Samen vormen ze het vaste docententeam van de PAO cursus Neuropsychologische diagnostiek bij kinderen. Hanna: “Neuropsychologisch onderzoek kijkt naar de neurocognitieve mechanismen die samenhangen met de ontwikkelingsproblemen. Dat stelt je in staat een behandelplan samen te stellen dat aansluit bij wat het kind echt nodig heeft.”

Claudia: “Een DSM-classificatie zoals ADHD, Autismespectrumstoornis (ASS) of leerstoornis wordt vaak gebaseerd op symptomen afgeleid van gedrag. Maar zo’n classificatie zegt weinig over de oorzaak. In het neuropsychologisch denkmodel wordt er verondersteld dat het gedrag van het kind mogelijk wordt gemaakt door het functioneren van de hersenen, een aanname die niemand zal betwisten. Met neuropsychologisch onderzoek breng je de neurocognitieve vaardigheden van een kind in kaart. Denk aan vaardigheden als geheugen, taal, emotie, sociale cognitie en executieve vaardigheden. Op deze manier krijg je een goed beeld van de goed en zwak ontwikkelde vaardigheden van een kind.”

Hanna: “Laten we als voorbeeld ADHD nemen. Op gedragsniveau is dat een kind dat meer moeite heeft met aandacht en of impulsiviteit en of druk motorisch gedrag. Maar als je naar de onderliggende vaardigheden kijkt, dan heeft het ene kind meer moeite met aandacht en werkgeheugenproblemen, het andere kind heeft vooral moeite met planning en organisatie en kan zich redelijk concentreren en een derde kind is vooral heel impulsief en heeft geen werkgeheugenproblemen. Het op deze manier uitleggen wat er aan de hand is, is niet alleen voor het kind, zijn ouders en school, heel verhelderend, het heeft natuurlijk ook consequenties voor de behandeling.“

Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een werkgeheugentraining voor grote groepen kinderen met de diagnose ADHD, geen evidence based resultaat oplevert. Daarentegen is op individueel niveau vastgesteld dat een kind wel degelijk geholpen is met een geheugentraining wanneer de ADHD symptomen worden veroorzaakt door aandacht en/of een werkgeheugenprobleem. Claudia: ‘Het ene kind met ADHD is nu eenmaal het andere niet. Daar wordt in de DSM te weinig rekening mee gehouden. ADHD wordt, net als overigens alle ontwikkelingsstoornissen, doorgaans gediagnosticeerd op basis van beschreven gedrag. Dat gebeurt aan de hand van gedragsobservaties of een interview met behulp van vragenlijsten, ingevuld door de leerkracht, ouders en het kind. Inzicht in gedrag geeft echter onvoldoende zicht op de achterliggende oorzaken.”

De winst van het complete plaatje
Hanna: “Als iets in de ontwikkeling van een kind niet optimaal verloopt, dan is het belangrijk om naar de neurocognitieve functies te kijken. In de klinische praktijk zien we dan ook dat er steeds meer aandacht komt voor onderzoek naar executieve functies, zoals aandacht, planning, werkgeheugen en cognitieve, flexibiliteit. Deze vaardigheden kunnen objectief gemeten worden met behulp van testen. Op deze manier komen de onderliggende mechanismen van een leer- of ontwikkelingsstoornis in beeld en ontstaat een profiel van zwak en sterk ontwikkelde neurocognitieve vaardigheden. Dat stelt je in staat met de behandeling daarop aan te sluiten. Verder kun je de kracht van een goed ontwikkelde vaardigheid inzetten om een zwak ontwikkelde vaardigheid te compenseren. Bijvoorbeeld door een kind dat zwak is in visueel opzicht maar sterk is in taal, vooral op zijn taalvaardigheid aan te spreken.”

Toepassingsgebieden van neuropsychologische diagnostiek
Neuropsychologische diagnostiek is van belang bij elk onderzoek naar verstoorde gedragsregulatie, al dan niet in verband gebracht met verworven hersenaandoeningen. De toepassingsgebieden voor neuropsychologische diagnostiek bij kinderen zijn daarom zeer breed:

• Kinder- en jeugdpsychiatrie
• Ziekenhuizen
• Licht verstandelijk gehandicaptenzorg
• Onderwijs
• Jeugdzorg

Verder kijken dan alleen een diagnose
Claudia: “Ook op school is het goed om breder te kijken dan alleen maar gedrag. Bijvoorbeeld: Waarom heeft een kind woedeaanvallen? Waarom voert een kind de opdrachten niet uit? De oorzaak daarvan kan liggen in de hersenen-gedrag relatie. Wanneer met neuropsychologisch onderzoek duidelijk wordt dat een zwak ontwikkelde vaardigheid een neuropsychologische oorzaak heeft, bijvoorbeeld een zwak geheugen of moeite met herkennen van emoties, dan kun je daar je interventie op plegen.” Hanna: “Het is dus belangrijk verder te kijken dan alleen het stellen van een diagnose, ook al focussen gemeentes vooral op classificatie van een leer- of ontwikkelingsstoornis. Zoals Claudia aan het begin van dit interview al zei doet een diagnose als ADHD of autisme niet altijd recht aan het kind. Door ook naar de mogelijkheden van het kind te kijken, kun je het behandelplan veel specifieker maken. Daar is het kind echt mee geholpen.”

Vanuit veel meer hypotheses een leerprobleem verklaren
Zowel Hanna als Claudia zijn er op basis van hun visie op diagnostiek en behandeling van leer- en ontwikkelingsstoornissen van overtuigd dat pedagogen, orthopedagogen en psychologen met kennis van neuropsychologische diagnostiek van grote toegevoegde waarde kunnen zijn voor de kinderen waar het om gaat. Maar ook voor hun ouders en de leerkracht die dagelijks met het gedrag dat door leer- en ontwikkelingsstoornissen veroorzaakt wordt, te maken hebben. Claudia: “De diagnostiek van enkelvoudige problemen als planning, aandacht, ruimtelijk inzicht, kunnen ze heel goed zelf diagnosticeren. Bij signalen die duiden op complexere problematiek, weten ze wanneer een doorverwijzing naar een klinisch neuropsycholoog nodig is.” “Bovendien”, vult Hanna aan, “kunnen ze een ontwikkelprobleem veel nauwkeuriger onderzoeken omdat ze vanuit veel meer hypotheses kunnen verklaren waarom het kind niet tot een bepaald gedrag komt. Dat dit veel voldoening geeft, merken we in onze cursus. Wanneer we toe zijn aan het behandelen van casussen, leven de cursisten op. Dan is het echt smullen geblazen. We raden cursisten dan ook altijd aan om zich na de cursus onder supervisie te blijven verdiepen in de neuropsychologische diagnostiek.”