“In de klassieke basiscursus Cognitieve gedragstherapie is de tijd voor het oefenen van vaardigheden vaak een beperkende factor voor zowel cursisten als trainer. In de blended learning variant hebben cursisten de mogelijkheid om zoveel te oefenen als ze maar willen en kun je als trainer bij alle cursisten over hun schouder meekijken.” Aan het woord is Hananja Hamelink, docent van de basiscursus Cognitieve gedragstherapie. Zij spreekt namens zichzelf en haar collega Dorine Sanders. Samen met PAO hebben zij begin dit jaar onderzoek gedaan naar de meerwaarde van een online module voor het oefenen en intrainen van algemene en cognitieve therapeutische vaardigheden voor de basiscursus Cognitieve gedragstherapie.
“Bij cognitieve gedragstherapie gaat het er onder andere om dat je van de patiënt de juiste informatie over de klachten en problemen krijgt. Op basis van die informatie stel je hypotheses op over hoe bepaald gedrag en klachten in stand worden gehouden. Hoe ga je zorgen dat je die informatie krijgt en hoe ga je de patiënt vervolgens motiveren mee te werken aan de interventie die je op basis van je hypothese hebt gekozen? Deze vaardigheden leer je vooral door veel te oefenen. Blended learning biedt die mogelijkheid.”
Hananja Hamelink en Dorine Sanders zijn beide GZ-psycholoog, cognitief gedragstherapeut, opleider en supervisor VGCt. Dorine is bovendien EMDR practitioner. Beiden zijn sinds 2007 verbonden aan Visie, praktijk voor cognitieve gedragstherapie in Deventer. Hier behandelen zij volwassenen, kinderen en jongeren met uiteenlopende problematiek. Samen hebben zij een enorme hoeveelheid ervaring in de behandeling van angst- en stemmingsstoornissen, persoonlijkheidsproblematiek, conversiestoornissen en eetstoornissen.
Sinds 2009 doceren Hananja en Dorine samen cognitieve gedragstherapie, waaronder de PAO basiscursus Cognitieve gedragstherapie. Daarnaast begeleiden zij supervisanten in het kader van hun opleiding tot cognitief gedragstherapeut.
Scherper formuleren, gerichtere vragen stellen
“Voor een juiste invulling van de module, werden we als docenten gedwongen nog scherper op ons netvlies te krijgen wat we precies van een cursist willen horen en aan welke criteria het gedrag van een cursist bij een bepaalde oefening moet voldoen. Dat houdt niet alleen ons scherp, ook de cursisten leren scherper formuleren en nog gerichtere vragen stellen. Daar wordt een cognitieve gedragstherapeutische behandeling uiteindelijk effectiever van.”
Filmpjes maken en daarop feedback krijgen
De online module die is getest in de basiscursus Cognitieve gedragstherapie bestaat uit een videotraining onder de naam Traintool. De module werkt als volgt: De cursist kijkt op een tijdstip dat het hem of haar uitkomt op zijn laptop naar een filmpje van een therapeut in gesprek met een cliënt. Op een gegeven moment stopt het filmpje en wordt de cursist gevraagd om in de rol van therapeut een interventie of reactie te plaatsen en deze op te nemen met de webcam. Vervolgens kijkt hij zichzelf terug en neemt zijn reactie nog een paar keer op. Net zolang tot dat hij tevreden genoeg is om het filmpje voor feedback te delen met andere cursisten en de trainer. Daarna krijgt de cursist in het filmpje te zien welke reactie de trainer van hem of haar verwacht.
Bescherming van de privacy van cliënten
PAO gebruikt in Traintool filmpjes gemaakt met fictieve cliënten (gespeeld door acteurs); filmpjes van cliënten worden ter bescherming van de privacy alleen in de cursusbijeenkomst getoond en besproken, zoals dat ook in klassieke trainingen gebruikelijk is.
Meer herhaling, een beter leereffect
“In de proef is de oefening met Traintool toegevoegd aan de bestaande cursus zodat het leereffect van de online module zo goed mogelijk kan worden onderzocht. Na de oefening met Traintool hebben de cursisten op de eerstvolgende trainingsdag de vaardigheid nogmaals geoefend, maar nu in een face-to-face (live) situatie met andere cursisten. We hoopten dat de online module een beter leerrendement zou opleveren. En wij hebben sterk de indruk dat dat ook zo is. De cursisten zijn aangescherpt in hun denken over de vragen die ze moeten stellen; ‘Wat wil je van de patiënt weten, waarom wil je dat weten en hoe ga je de vragen vervolgens stellen?’ Verder leidt de combinatie van meer herhalen van de vaardigheden en scherper nadenken over hoe je het als therapeut gaat aanpakken, tot een verdiepend leereffect. Met andere woorden, de vaardigheden worden beter ingetraind. Jezelf terug zien op film, is zo leerzaam. Je ziet wat je zegt en wat je doet en beseft hoe dat overkomt op anderen. Deze leervorm sluit aan bij het leren tijdens supervisie waarbij je ook video’s van behandelsessies bekijkt.”
Met de billen bloot
Een ander voordeel van het online oefenen van vaardigheden is volgens de docenten dat de trainer de kans krijgt elke cursist te zien en feedback kan geven. “De cursus is het enige moment dat je cursisten kunt zien werken, naast supervisie. Zodra ze zijn afgestudeerd, kan dat niet meer zo makkelijk. Bij klassieke face-to-face cursussen oefenen mensen vaak in groepjes en heb je als trainer niet altijd de tijd om iedereen te zien. Met Traintool wel. Dan moeten alle cursisten met de billen bloot.
Competentiegericht opleiden
Blended learning sluit wat Dorine en Hananja betreft goed aan bij het voornemen van de VGCt om toekomstige cognitieve gedragstherapeuten competentiegericht op te leiden aan de hand van een competentieprofiel. “In ziekenhuizen is het heel normaal dat artsen coschappen lopen met een begeleider die meekijkt. Bij opleidingen binnen de psychologie zijn we dat niet gewend. De extra mogelijkheid om bij cursisten over hun schouder mee te kijken en via filmpjes te zien of ze de competenties beheersen is voor mij een belangrijke drijfveer geweest om mee te werken aan deze proef. Elkaar blijven aanscherpen, minder iets voor lief nemen, een stuk kwaliteit waarborgen, blended learning biedt daarvoor de mogelijkheden. Trainen aan de hand van een competentieprofiel zorgt bovendien voor meer uniformiteit binnen de opleiding, met een betere borging van kwaliteit van de registratie tot cognitief gedragstherapeut tot gevolg. Daarbij wil ik benadrukken dat ook al is ‘uniform’ misschien een wat vervelend woord, het betekent zeker niet dat therapeuten elke competentie op precies dezelfde manier moeten laten zien. Er is voldoende ruimte om er je eigen kleur aan te geven.”
Meer leren in minder trainingsdagen
Onze conclusie is dat blended learning de cursist meer verdieping oplevert, terwijl de cursus minder belastend is qua reisuren en planning. 15 cursusdagen in werktijd is best veel. Als een deel van de cursusdagen vervangen kan worden door online training, biedt dat de cursist de flexibiliteit om op een eigen gekozen moment en locatie te trainen, terwijl de trainer en medecursisten via het online leerplatform altijd dichtbij zijn voor vragen, feedback en het uitwisselen van ervaringen. Wij hopen dat over 5 jaar de opleiding tot cognitieve gedragstherapeut een evenwichtige combinatie is van theorie, wetenschap en praktijk. Dat betekent vooral meer oefenen om de bijbehorende vaardigheden beter onder de knie te krijgen, naast kennis van de werkingsmechanismen. Het zal nooit zo zijn dat alle trainingsdagen worden vervangen door online training. We zullen de combinatie van de twee leermiddelen blijven houden. Momenteel onderzoeken we welke face-to-face elementen we kunnen vervangen door een online module. Ook is de accreditatie aangevraagd. In september starten we met een proef waarin een deel van de trainingsdagen is vervangen door online training.”
Sinds 2009 doceren Hananja en Dorine samen cognitieve gedragstherapie, waaronder de PAO basiscursus Cognitieve gedragstherapie. Daarnaast begeleiden zij supervisanten in het kader van hun opleiding tot cognitief gedragstherapeut.
