Motiverende hulpverlening

‘Mensen nemen de regie omdat je actief op je eigen handen blijft zitten’

‘Met motiverende hulpverlening faciliteer je de ander inzichtelijk te krijgen wat zijn probleem is, oplossingen te creëren en een plan te maken om in actie te komen. Daardoor ga je anders denken en vooral plezier ervaren omdat de ander aan het denken gaat en in actie komt. Dat geeft veel energie. Bovendien ontstaat er eigenaarschap bij de ander waardoor er nog meer energie gegenereerd wordt.’ Aan het woord is Adrianne van Doorn, docent van de PAO-cursus Motiverende hulpverlening. ‘Als hulpverlener wil je graag helpen. Dat is ook vaak je plek. Maar helpen en iets overnemen zijn twee verschillende dingen. Met motiverende hulpverlening nemen mensen de regie omdat je actief op je eigen handen blijft.’

Universeel toepasbaar
Adrianne: ‘Motiverende hulpverlening werkt goed bij korte interventies, juist omdat het zo doelgericht is. Bovendien kun je het inzetten bij kinderen, jongeren, volwassenen, en het werkt bijvoorbeeld ook heel goed voor interne coaches in organisaties. De vaardigheid blijft namelijk hetzelfde. Dat maakt dat de methode heel breed toepasbaar is. Het doel is dat mensen na een traject weer zelfstandig door kunnen en dat de hulpverlener of coach overbodig worden. Wat mij betreft zou de cursus ook “motiverende technieken voor begeleiding” kunnen heten. De cursus biedt in principe een methode voor begeleiding. Dit kun je doen vanuit veel verschillend rollen. Denk aan coaches op de werkvloer, leidinggevenden die coachende technieken willen toepassen én hulpverleners die vanuit een begeleidende of coachende rol de ander willen benaderen.’

De traditionele hulpverleningspraktijk
Wanneer je met iemand in gesprek bent, merk je vaak dat je van het een in het ander meandert. Het ene probleem levert vaak weer een ander probleem op. Dat kan heel goed zijn om meer informatie te verzamelen. Maar een uur is dan vaak zomaar voorbij zonder dat iemand in de actie komt. En om een probleem of situatie op te lossen móet je toch iets doen.De motiverende hulpverleningspraktijk
Wanneer je op deze nieuwe manier met iemand in gesprek gaat, begin je gelijk actief. Je vraagt hoe het gaat en brengt dit samen in kaart op een groot vel papier. Je handelt als hulpverlener op dat moment directief, niet om de ander te duwen, maar om de beweging en het doelgerichte erin te krijgen. Alleen al het feit dat je naast elkaar bij zo’n vel papier zit of staat, dat mensen overzicht over zichzelf krijgen, maakt dat het een hele doelgerichte manier is van met elkaar praten. Het geeft bijna energie. Het is minder van “nou, kom zitten, we praten erover”, maar veel meer van “oké wat is er allemaal? Laten we het even in kaart brengen.” Vandaaruit kun je samen doelgericht aan de slag.’ Degenen die op deze manier worden begeleid, geven vaak ook aan: “Ik heb nu echt het gevoel dat we iets doen aan mijn problemen.”’
‘Juist doordat je niet alleen in gesprek gaat, maar zaken ook opschrijft, zorg je ervoor dat je altijd volgt in plaats van dat de ander jou moet volgen.’

Meedenken door vragen te stellen
Adrianne: ‘Wat je als hulpverlener bijvoorbeeld doet is samen met je cliënt het leven overzichtelijk maken. Het is geen brei meer van problemen waardoor iemand niet in de actie komt omdat hij niet weet waar te beginnen. Door vragen te stellen, help je meedenken. Dat is wat anders dan dat je het overneemt of iemand advies geeft. Het geeft een hele andere dynamiek. Doordat je actief bent, aansluit en zichtbaar maakt op een vel papier, is het niet meer de hulpverlener of begeleider versus degene die je begeleidt. Je staat ernaast en faciliteert dat hij of zij op de juiste wijze goed kan nadenken over zichzelf en over de situatie waar degene niet blij mee is. Het is heel praktisch: “Ik zie dat je dit, dat en dit zegt. En als dat allemaal zo zie staan, wat valt jou dan op?” “Ja, het gaat allemaal over …” Doordat het actief is en inzichtelijk wordt waarom iemand zich niet goed voelt, gaan mensen hun eigen verhaal letterlijk en figuurlijk zien.

Geen weerstand
‘Juist doordat je niet alleen in gesprek gaat, maar zaken ook opschrijft, zorg je ervoor dat je altijd volgt in plaats van dat de ander jou moet volgen. Van daaruit ontstaat doelgerichte verdieping in het gesprek. Het is een ultiem systeem om te kunnen blijven aansluiten en degene die je begeleidt zicht laten krijgen op: “Wat speelt er nu, wat wil ik daaraan veranderen en wat ga ik doen om dat te bereiken?” Het mooie is dat, omdat iemand op die manier zijn eigen pad loopt, er vaak geen weerstand is. Je gaat niet in discussie met mensen. Je gaat ernaast staan en gaat meekijken en meedenken. De ander is in de lead en in control.’

Wat kan er wél?
Motiverende hulpverlening start met het neerleggen van een stevige basis door zicht te krijgen op hoe iemands leven eruitziet op alle levensgebieden waarop iemand normaalgesproken competent is, Denk aan dag- en vrijetijdsbesteding, contact met familie, vrienden en kennissen, financiële situatie, gezondheid en huisvesting. Adrianne: ‘Je kijkt naar de competenties en vaardigheden, en op welk levensgebied iemand het wel of niet lukt een bepaalde vaardigheid goed in te zetten. Kortom: “Waar liggen je krachten? Wat wil je ontwikkelen? Waar zijn er nog zoektochten? En, kunnen we de vaardigheden die je goed onder de knie hebt ook in andere situaties inzetten?” Je kijkt dus heel erg vanuit een ontwikkelingsmindset: hoe creëer je bij die ander in zijn hoofd de ruimte om openingen te blijven zien? Dat iemand kijkt naar wat er wél kan, en hoe iemand dat wél kan oppakken. Want dat iets niet lukt, dat weten de meesten die je begeleidt wel. Daar zijn ze al tien keer tegenaan gelopen.’

 ‘Als hulpverlener moet je opnieuw gaan bepalen wat jouw rol is, want mensen gaan dingen zelf doen.’

Eigen regie pakken, een praktijkvoorbeeld
Tijdens Adriannes begeleiding van een hulpverlener die op haar beurt een gezin ondersteunde, kwamen de gezinsleden spontaan in actie. De hulpverlener had eerst met de gezinsleden de problemen die speelden in kaart gebracht. Vervolgens is gekeken naar wat oplossingen zouden kunnen zijn, waarop de gezinsleden een lijstje hebben gemaakt met acties die ze konden ondernemen om het probleem op te lossen. Toen de hulpverlener de volgende keer langskwam bij het gezin, vertelden de gezinsleden dat ze al vijf acties van het lijstje gedaan hadden en het lijstje hadden aangevuld. Adrianne: ‘Het gezin was daadwerkelijk aan de slag gegaan. Doordat ze het overzicht hadden, konden ze de controle en de regie pakken. Het proces kan zo beter en makkelijker doorgaan en er gebeurt iets heel anders in de dynamiek tussen het gezin en de hulpverlener. Vervolgens vroeg de hulpverlener aan mij: “En nu? Wat moet ik nu nog?” Dan moet ik altijd even glimlachen. Dat gebeurt er dus op het moment dat er sprake is van eigen regie. Als hulpverlener kun je opnieuw gaan bepalen wat jouw rol is, want mensen gaan dingen zelf doen.’

Bouwen aan commitment
Adrianne: ‘Ieder mens wil zich beter voelen of uit een impasse komen. Als een cliënt of medewerker inzichtelijk heeft wat hij of zij moet doen om het probleem op te lossen en zich beter te voelen, dan wil diegene daarmee aan de slag. Omdat het inzichtelijk gemaakt is op iemands eigen manier, want hij heeft het zelf geschreven in zijn eigen woorden, bouw je eigenlijk al aan commitment. Als iemand al heeft kunnen kijken naar de oplossingen die hij wil en niet wil, dan kiest iemand zelf richting in hoe en wat, waardoor de slagkracht veel groter is.’

Omgaan met gevoelens
Een heel belangrijk onderdeel van motiverende hulpverlening is ook omgaan met gevoelens. ‘Niet vanuit “je moet gewoon even tot tien tellen, dan is het over, lacht Adrianne, ‘maar heel erg kijken naar hoe kun je merken dat jouw boosheid, je angst of andere negatieve gevoelens aan het stapelen zijn? Als gevoelens zich namelijk te hoog opstapelen, moeten mensen erg hun best doen om weer terug te komen. Terwijl, als mensen eerder in hun gevoelsketen ingrijpen, ze beter in staat zijn om op het juiste moment acties in te zetten. Hierdoor ontstaat er meer grip op eigen handelen en voelen ze zich minder speelbal van hun eigen gevoel.

Persoonlijke aanpak voor regulatie
‘Samen ga je aan de slag om de stapeling van emoties in kaart te brengen en vervolgens onderzoek je vragen als: “Hoe kun jij dat communiceren”? Wanneer kan je dan het beste ingrijpen? Wat ga je dan doen en wat is het effect daarvan?” Heel praktisch. Aan het eind heb je een lijstje van acties dat heel erg op maat is met wat iemand kan doen als emoties de overhand nemen. Geen lijstje hoe dat in het algemeen bij mensen zit, maar iemands persoonlijke lijstje waardoor het helemaal past en de kans op slagen groot maakt. Hoe mensen emoties kunnen reguleren is immers voor iedereen verschillend. Juist die aanpak op maat, waar je achter komt door er samen actief naar te kijken en te onderzoeken, maakt het handig en effectief.

Aanleren hoe het toe te passen
‘Naast denkwerk, het bewust worden en het overzicht creëren, ben je met degene die je begeleidt ook heel praktisch aan de slag. Hoe doe je nu zo’n lastig gesprek met je baas? Wat is een effectieve manier van grenzen aangeven? Op welke wijze kun je onderhandelen met alleen winnaars. Communicatieve vaardigheden die niet alleen besproken worden maar ook doorgeoefend. Zodat iemand niet alleen weet hoe het zou moeten, maar ook begrijpt hoe je het zou kunnen toepassen. Hierdoor voelt degene die je begeleidt zich stevig en competent. Dat is een fantastische basis om het ook daadwerkelijk toe te passen in de praktijk.

Shift naar motiverende mindset
In de cursus helpt Adrianne je de mindset van motiverende hulpverlening eigen te maken door actief aan de slag te gaan. ‘We gaan helemaal niet zitten, we gaan helemaal niet alleen maar luisteren.
Vanuit ervaringsleren neem ik je stap voor stap mee. Ik laat zien hoe je een techniek toepast waarna je de techniek ter plekke met elkaar gaat oefenen en doen. Daardoor leer je op een dieper niveau en krijg je van daaruit weer leervragen. Door tijdens de cursus al de verschillende werkvormen van de toolbox voor motiverende hulpverlening in te oefenen, doorleef je de methode en ben je al doende aan het leren.’

Veel informatie en actie in kort tijd
Adrianne hoort van cursisten vaak terug dat ze merken dat er tijdens een gesprek in korte tijd heel veel informatie op tafel komt over degene die ze begeleiden en dat er direct veel actie en beweging ontstaat. ‘Dan gaan ze inzien dat wat ze normaal doen van een andere orde is dan wanneer ze gesprekken heel doelgericht en methodisch aanpakken en wegblijven bij het aandragen van oplossingen, het op je schouders moeten nemen en het aan iemand trekken. De toolbox met werkvormen zorgt ervoor dat je daar helemaal niet in terechtkomt.’