De oplossingsgerichte benadering

‘Stel dat het probleem er niet is, hoe ziet je leven er dan uit?’

‘Je leert mensen weer te vertrouwen op hun eigen expertise.’ Zo verwoordt Esther de Wolf in het kort de toegevoegde waarde van de oplossingsgerichte benadering, bij het behandelen van mensen met een klacht die hen in de weg staat. Paul van den Berg voegt daaraan toe: ‘Het is een compleet andere manier van kijken naar veranderingsprocessen bij mensen, en net zo effectief als traditionele evidence-based methodieken’. Esther en Paul, als docenten betrokken bij verschillende PAO-cursussen waarin de oplossingsgerichte benadering wordt ingezet, leggen uit wat de oplossingsgerichte benadering inhoudt en waarom ze er zo enthousiast over zijn.

Focussen op een leven zonder klacht
Reguliere evidence-based methodieken zijn gebaseerd op de gangbare natuurwetenschappelijke benadering; voordat een behandeling van start gaat, is er uitgebreid aandacht voor de klacht, door deze te beschrijven, de mogelijke oorzaken ervan te verzamelen en eventueel een diagnose te stellen. De natuurwetenschappelijke benadering is ook de basis waarop de meeste psychologen en orthopedagogen zijn opgeleid.
Een behandeling op basis van de oplossingsgerichte benadering start met mensen een gedetailleerd verhaal, visie of beeld te laten schetsen van hoe hun leven eruit kan zien als de klacht er niet is, in plaats van dat er wordt gewerkt aan het oplossen van de klacht.

Het leven zonder klacht beschrijven
Paul: ‘Stel dat het probleem een depressie is, dan start de behandeling met de vraag: “Stel dat het probleem er niet is, hoe ziet je leven er dan uit?” Daarop antwoordt de cliënt meestal met een gevoel. Bijvoorbeeld: “Ik hoop dat ik me dan goed voel.” Vervolgens laat je de cliënt zo concreet en gedetailleerd mogelijk beschrijven, wat dat in de praktijk betekent. Daarvoor stel je de vraag: “Stel dat je je goed voelt, hoe ziet dat er dan uit?” De cliënt noemt bijvoorbeeld meer energie, een blijer gevoel.’

‘Dan vraag je vervolgens “Hoe ga je dat merken?”, neemt Esther het stokje over. ‘Waarop de cliënt komt met bijvoorbeeld ‘meer initiatief, meer dingen doen’.  “Wat voor dingen?”, is dan de logische volgende vraag.  Daarop antwoordt de cliënt bijvoorbeeld: “De voortuin aanpakken, meer contact met mensen.”  Waarna je de vraag kunt stellen: “Wat gaan andere mensen dan aan jou merken?” Waarop de cliënt bijvoorbeeld aangeeft dat er meer mensen contact zoeken en er meer interactie is met anderen. Zo ontstaat er een door de cliënt zelfgemaakt beeld, verhaal of soort filmpje van hoe het leven eruit zou kunnen zien als het probleem er niet is. Dit noemen we dan de gewenste situatie van de cliënt.’

Bewust worden van eigen mogelijkheden
Paul: ‘Terwijl mensen actief bezig zijn hun gewenste situatie te beschrijven, zie ik in de praktijk dat mensen meer hoopvolle perspectieven aan het creëren en reconstrueren zijn. De houding van mensen wordt meer ontspannen en de gezichtsuitdrukking wordt zachter. Ze beleven als het ware al het leven dat ze graag willen en voor zich zien. Wanneer de beschrijving klaar is, ga je kijken naar wat er in het leven van de cliënt al een beetje zo is als in de beschrijving. Wat in iemands leven geeft aanleiding om te denken dat de gemaakte beschrijving mogelijk is? Op die manier wordt de cliënt zich meer bewust van wat mogelijk is en neemt hij het eerste stapje naar de gewenste situatie.’

The future is not a result of choices among alternative paths offered by the present,
but a place that is created –
created first in the mind and will,
created next in activity.
The future is not some place we are going to, but one we are creating.
Bron: John Schaar, Political Scientist, University of Santa Clara, USA

Alle soorten klachten
Toepassingsgebieden voor de oplossingsgerichte benadering zijn er vele. Esther: ‘Omdat je altijd dezelfde weg volgt, ongeacht de klacht, zijn in principe alle soorten klachten met de oplossingsgerichte benadering te behandelen.’ Paul: ‘Naast psychotherapie zie je de benadering ook steeds meer toegepast worden in onder meer coaching en het onderwijs, met hetzelfde eindresultaat als gangbare evidence-based methodieken. ‘Vaak in minder sessies’, benadrukt Esther. ‘Doordat aan de hand van de oplossingsgerichte benadering cliënten weer het vertrouwen krijgen dat ze zelf in staat zijn hun problemen op te lossen, werkt het vaak ook empowerend, maar daar moet nog onderzoek naar worden gedaan.’

De uitdaging van de oplossingsgerichte benadering
Voor veel psychologen en orthopedagogen is het even wennen wanneer ze in een PAO-cursus de oplossingsgerichte benadering leren kennen. Esther: ‘Dankzij de natuurwetenschappelijke opleiding die de meesten hebben genoten, hebben ze heel veel kennis tot hun beschikking. Maar, bij de oplossingsgerichte benadering is het de bedoeling dat deze kennis in eerste instantie geparkeerd wordt en de cliënt op inhoud wordt gevolgd. Daar voelen velen zich in het begin niet comfortabel bij.’ Paul: ‘Je kunt het vergelijken met het leren spreken van een nieuwe taal; wat automatisch en logisch is, valt weg.’ Esther: ‘Daar staat tegenover dat je een hele andere, energie gevende interactie krijgt met cliënten omdat je focust op het leven waar ze naar toe willen. Veel cursisten komen er tijdens de cursus achter hoeveel ze onbewust voor cliënten invullen tijdens gesprekken. Dat is een eyeopener. Dankzij de oplossingsgerichte benadering leer je heel bewust alleen je cliënt te volgen en geen aannames te doen over wat je cliënt zou kunnen bedoelen of waar je cliënt naartoe wil in het gesprek. Met de oplossingsgerichte benadering blijf je heel dicht bij de cliënt.’