Schematherapie en de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen zijn complexe psychische aandoeningen waarbij iemand vaak extreme persoonlijkheidskenmerken laat zien. In veel van deze gevallen zitten deze de interactie met de omgeving in de weg. De meeste van deze stoornissen zijn gefundeerd op diepgewortelde patronen van denken en voelen, en komen vervolgens terug in het gedrag. Verschillende persoonlijkheidsstoornissen kunnen vragen om verschillende benaderingen in de behandeling. Als therapeut is het daarom belangrijk om een gedetailleerde en holistische aanpak toe te passen om tot het best passende behandelplan te komen. Schematherapie heeft zich in de afgelopen jaren gevestigd als een effectieve methode om deze uitdagingen aan te pakken. Maar wat is schematherapie en waarom is deze behandeling zo effectief gebleken?

Schematherapie en persoonlijkheidsstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen (PS) omvatten langdurige, pathologische patronen in het denken, ervaren en het gedrag van de cliënt en kunnen terug komen in allerlei uiteenlopende situaties. Hierdoor wijkt het gedrag vaak af van dat van maatschappelijke normen, en wordt het als abnormaal bestempeld. Volgens de DSM-IV worden PS ingedeeld in drie clusters: het ‘vreemde, excentrieke’ cluster A (paranoïde, schizotypische en schizoid), waarbij mensen vaak weinig contact zoeken met anderen of alleen leven. Het ‘dramatische’ cluster B (borderline, antisociale, theatrale en narcistische) waarbij mensen vaak problemen ervaren met het beheersen van hun emoties (in het contact met anderen). Als laatste het ‘angstige’ cluster C (vermijdende, afhankelijke en obsessief-compulsieve PS), waarbij mensen vaak situaties vermijden waarin zij angsten kunnen ontwikkelen (American Psychiatric Association, 2005). Deze stoornissen belasten niet alleen de cliënten, maar vindt dit ook zijn doorslag op de samenleving door verhoogde zorgkosten en productiviteitsverlies. Bovendien blijkt uit onderzoek dat PS significant impact hebben op het functioneren en de kwaliteit van leven van zowel de cliënt als de betrokkenen in zijn leven (Rodebaugh TL, 2010).

De impact van PS op maatschappij en behandeling

De behandeling van PS is vaak gericht op langdurige psychotherapie, maar gecontroleerd onderzoek naar de klinische en kosteneffectiviteit hiervan is schaars (Oldham JM, 2007). Dit is zorgwekkend, aangezien PS vaak voorkomen, variërend van 3 tot 15% in de algemene bevolking, en oplopend tot 80-90% in de secundaire zorg (Tyrer P, Mulder R, 2010). Cliënten met PS ervaren vaak sociale en interpersoonlijke problemen, en hun aandoeningen beïnvloeden hun werk en zelfzorg zodanig dat dit tot een negatieve impact op hun leven en dat van hun omgeving leidt (Skodol AE, Gunderson JG, 2002).

Chronische persoonlijkheidsstoornissen hebben naast de patiënten zelf ook kosten voor de samenleving. Zo dragen toegenomen zorgconsumptie, productiviteitsverlies en onvoorspelbare werkgelegenheid bij aan financiële belasting op de maatschappij. Onbehandelde persoonlijkheidsstoornissen in Nederland kosten aanzienlijk meer dan andere psychische aandoeningen, zoals depressie of gegeneraliseerde angststoornis (Soeteman DI, Hakkaart-van Roijen L, Verheul R, Busschbach JJV, 2008).

Effectiviteit van schematherapie

Onderzoek heeft aangetoond dat schematherapie effectief kan zijn bij het behandelen van verschillende persoonlijkheidsstoornissen (Arntz et al., 2019). Uit onderzoek naar schematherapie (ST) is deze behandelmethode naar voren gekomen als een veelbelovende behandeling voor persoonlijkheidsstoornissen en heeft hierdoor veel aandacht gekregen in het onderzoeksveld. Zowel een Nederlandse studie (Nadort M, Arntz A, 2009) als een uitgebreide RCT (die ST rechtstreeks vergelijkt met overdrachtgerichte psychotherapie (Giesen-Bloo J, van Dyck R, 2005) tonen klinische effectiviteit aan voor borderline PS. Daarnaast heeft ST ook positieve resultaten laten zien voor borderline PS in groepsformatie (Behaviour Research and Therapy, 2009). In termen van kosteneffectiviteit wordt ST verkozen boven overdrachtgerichte psychotherapie, zoals blijkt uit de eerder genoemde RCT (van Asselt ADI, Dirksen C, 2008), waarbij ST zowel goedkoper als effectiever is dan TFP.

Praktische aanpak van schematherapie

Schematherapie is een evidence-based behandelvorm die cliënten helpt de oorsprong van hardnekkige patronen te begrijpen en te veranderen. Tijdens het behandeltrajectworden de invloed van ervaringen uit de jeugd en hun impact op het denken en handelen onderzocht. Dit leidt tot het herkennen en veranderen van patronen, waardoor cliënten anders gaan denken, zich beter gaan voelen en vervolgens ook hun gedrag in de toekomst kunnen veranderen. Schematherapie kan zowel individueel als in groepsverband worden aangeboden, en vaak ook in combinatie van beide.